Psihosomatske bolesti priznate su tek u dvadesetom veku, iako se o njima govorilo već u antičko doba. Snažna osećanja, poput besa, straha ili tuge, koja izazivaju telesna oboljenja, opisao je otac medicine Hipokrat. Psihički uzroci, koje danas zovemo stres ili anksioznost, dovode do promena u funkciji organa. Fizički simptomi bolesti su stvarni poremećaji. Produženi stres, tokom koga endokrini i nervni sistem pojačano rade, dovodi do ozbiljnih tegoba u organizmu. Neophodno ih je odmah lečiti, jer kada duže traju postaju hronični poremećaji. Presudni faktori za razvoj psihosomatskih bolesti su urođena konstitucija i trenutno stanje organizma.
Naziv psihosomatske bolesti
U modernu evropsku medicinu, inspirisana pogledima antičkih mudraca, preko srednjevekovnih persijskih lekara, vraća se ideja o uticaju psihičkog stanja na telesno zdravlje. Ipak, naziv koji danas koristimo prvi put pominje 1818. godine nemački lekar Hajnrot u objašnjenju insomnije. On govori o somato-psihičkim poremećajima koji prate ovu bolest izazvanu nesanicom. Oko sto godina kasnije, dolazi do obrta reči, ali i statusa psihe i tela. Psihosomatske bolesti dobijaju svoje “zasluženo” mesto u dijagnostici i terapiji naučne medicine XX veka. Dakle, akcenat sa somatskog ili telesnog, prelazi na psihički ili duševni teren. Na ovu promenu ključno utiču dva velika otkrića nauke. Prvo pripada medicini, a tiče se fiziologije autonomnog nervnog sistema. Drugo dolazi iz oblasti psihologije i predstavlja temelj psihoanalize.
Autonomni nervni sistem i psihosomatske bolesti
Autonomni ili vegetativni nervni sistem je deo perifernog nervnog sistema našeg organizma. On ima izvesnu samostalnost (autonomiju) u kontroli rada srca, krvnog pritiska, disanja, širenja zenica, rada organa za varenje i razmnožavanje. U kritičnim situacijama, kada smo uplašeni, uzbuđeni, napregnuti, besni, dakle pod stresom, bez svesnog naloga, spontano se aktivira deo ovog sistema. On deluje putem visceralnih refleksa. Iz centara vegetativnog nervnog sistema, putem simpatikusa i parasimpatikusa, refleksni odgovori silaze nazad u unutrašnje organe. Na ovaj način se prilagođava njihova aktivnost novonastaloj situaciji.
Tako organizam skoro momentalno odgovara na razne uticaje iz spoljašnje i unutrašnje sredine. Zahvaljujući ovom mehanizmu opstajemo. Autonomni nervni sistem može usporiti ili ubrzati rad srca, udvostručiti krvni pritisak, ubrzati disanje ili obezbediti povećani priliv energije mišićima. Iako ih ne izazivamo svesno, izmene u radu unutrašnjih organa, zavise od našeg psihičkog stanja. Ma koliko uzrok reakcije bio jak, ako je kratkotrajan, sve funkcije se relativno brzo vraćaju u normalu. Što duže traje izmenjeni režim rada unutrašnjih organa povratak je teži, a na kraju nemoguć i nastaju psihosomatske bolesti.
Otkriće psihoanalize i psihosomatske bolesti
Otac psihoanalize nije se bavio psihosomatskim bolestima. Istražujući poremećaje mišljenja, govora, motorne i seksualne funkcije je dao veliki doprinos ovoj temi. Zaključio je da poremećaji ovih funkcija potiču od nerešenih konflikata potisnutih u oblast nesvesnog. Naše svesno “Ja” (Ego) prognalo je nagonske težnje koje ne može da prihvati u oblast dublju i tajnovitiju od svesti. Ali “Ono” (Id) ima ogromnu, iskonsku energiju nagona, koja iz nesvesnog dela utiče na telo iz dubine. Na nivou gde je svest nije “nadležna” deluje uzrok poremećaja koji se ispoljavaju u takozvanim “višim” funkcijama koje su potpuno u njenoj nadležnosti. Tako odabran predmet istraživanja doveo je do značajnih zaključaka. Vegetativne funkcije Frojd vidi kao najbliže nesvesnom delu ličnosti (Idu).
Autnomni nervni i endokrini sistem reaguju na potisnute konflikte bez učešća svesti čime uzrokuju istraživane poremećaje, ali i psihosomatske bolesti. To su dobrim delom posticaji iz unutrašnje sredine spomenuti u prethodnom poglavlju. Tako medicinska i psihološka istraživanja sa različitih strana otkrivaju mehanizam nastanka ovih oboljenja. Frojd je smatrao da konflikte u saradnji psihoanalitičara i pacijenta treba osvestiti i obraditi. Pa će tokom procesa nestati uzroci, a potom i sam poremećaj. Bez obzira na stav prema psihoanalizi, pošteno je priznati revolucionarni karakter Frojdovih otkrića i plodonosnost njegove hipoteze u dijagnostici i terapiji kasnijih autora. Uticaj psihoanalize na status koje psihosomatske bolesti imaju u savremenoj medicini je nesumnjiv.
Psihosomatske bolesti danas
Psihosomatske bolesti priznate su u svim oblastima medicine. U specijalističkim klinikama postoje posebna odeljenja za lečenje ovih oboljenja. Sa porastom broja pacijenata koji imaju ovu dijagnozu razvija se posebna oblast nauke, psihosomatska medicina. Ona proučava međusobnu zavisnost koja se ogleda u uticaju psihičkih činilaca na telesno reagovanje i povratnom dejstvu te reakcije na psihu. Psihosomatske bolesti formiraju krug u kome je bolesnik potpuno zarobljen. U tom smislu neophodan je holistički pristup pacijentu. Za ispravnu dijagnostiku i delotvornu terapiju nužno je sagledati celinu ličnosti koju muče psihosomatske bolesti.
